Trần Lê Khánh với những ý thơ đầy "thiền vị"

Sum of Now, nguyên bản gốc từ tập thơ Ngàn bài thơ khác, là tập thơ thứ hai của nhà thơ Trần Lê Khánh sẽ xuất bản, phát hành tại Mỹ. Song song với tập thơ này, nhà thơ Trần Lê Khánh còn hai tập thơ đã dịch xong... Thơ Trần Lê Khánh mang lại sự ngạc nhiên, khi anh có thể kết nối với tầng ý thức sâu xa, chạm vào sự rung động để xoay chuyển được tinh thần bên trong của người đọc, thông qua những hình ảnh rất đời thường, rất đơn sơ, giản dị.

1. Khi quyết định đưa thơ của mình xuất bản tại Mỹ, nhà thơ Trần Lê Khánh chia sẻ, hoàn toàn từ nhân duyên. Khi anh bắt đầu dịch tập thơ Sự bắt đầu của nước, dịch giả Bruce Weigl đã giới thiệu tập thơ này cho các nhà xuất bản bên Mỹ, và hầu hết các nhà xuất bản đều nhận tham gia. Nhà thơ Trần Lê Khánh và dịch giả Bruce Weigl chọn nhà xuất bản White Pine Press, một nhà xuất bản lâu năm có kinh nghiệm về xuất bản thơ dịch.

"Tôi chọn Mỹ vì đây là một "thị trường" thơ khá phong phú và nhiều thách thức và vì ngôn ngữ chọn dịch là tiếng Anh" - nhà thơ Trần Lê Khánh chia sẻ - "Tôi cũng thiết nghĩ, lối thơ ngắn của mình là một lợi thế dịch ra tiếng nước ngoài mà không bị ảnh hưởng nhiều đến chất lượng bài thơ, thậm chí có những bài thơ dịch ra còn hay hơn cả nguyên bản gốc".

Là người kín tiếng và chọn sống lặng lẽ, ẩn mình, nhưng các giải thưởng văn chương quan trọng liên tiếp đến với nhà thơ Trần Lê Khánh. Với anh, trong môi trường công chúng ít quan tâm đến thơ hiện nay, việc nhận tham gia các giải thưởng văn học cũng là một cách cửa rộng để chúng ta tiếp xúc với độc giả mục tiêu của mình.

Anh chia sẻ, có một điểm cần lưu ý, là giải thưởng văn học khác xa với giải thưởng sổ xố. Giải thưởng xổ số thì nếu người này được, người kia sẽ mất. Còn giải thưởng văn học thì ngược lại, càng nhiều người có giải, càng nhiều tác phẩm có giải, thì đó là sự đóng góp cho xã hội, cho nền văn học. Chất lượng tác phẩm mới có thể giúp cho nền văn học phát triển. Và anh luôn mong muốn Hội nhà văn, các chi hội nhà văn nên có một trang online công bố tất cả những tác phẩm hay, hoặc chỉ cần những câu thơ hay của tất cả các tác giả ở các giải thơ để mọi người được đọc, chứ không hẳn chỉ có những tác phẩm có giải mới được công bố.

2. Với nhà thơ Trần Lê Khánh, có thể vướng vào ít ồn ào, giải thưởng văn học, dù không phải là mục tiêu, vẫn là một điều tốt đẹp. Giải thưởng không khiến anh thay đổi nhịp sáng tác của bản thân, không chậm lại cũng không nhanh hơn vì thơ chỉ có thể được viết ra vào những lúc lắng tâm, yên lòng. Tứ thơ đến với anh, vào lúc bất chợt nảy ra ý tưởng hoặc những lúc mình thật yên lặng. Anh không làm thơ trong trạng thái "tức cảnh sinh tình", vì luôn sợ vào khoảnh khắc viết, sẽ bị đánh mất đi cái thời khắc tuyệt đẹp của hiện tại đang diễn ra. Nhà thơ Trần Lê Khánh thường làm thơ nhiều nhất là vào buổi sáng sớm hoặc buổi chiều muộn, anh cũng ngừng lại sáng tác vào ban đêm, vì rất sợ nó sẽ "vật" ngược lại, làm anh không ngủ được.

Ở một góc nhìn, qua những giải thưởng văn học, anh có nhận thức sâu sắc hơn về bạn đọc, về nhu cầu của bạn đọc và về chính bản thân mình: "Vì nói cho cùng, người làm thơ luôn ở trạng thái chủ quan, cá nhân. Thông qua các sự kiện, tôi có được một góc nhìn khách quan hơn về cách làm thơ của mình, từ đó có thể có những điều chỉnh phù hợp ở góc độ xây dựng" - nhà thơ Trần Lê Khánh tâm sự.

Ý thơ, với Trần Lê Khánh là điều cốt lõi. Đôi khi một ý thơ, mầm thơ được nảy ra, anh sẽ ghi chép lại, lưu giữ. Nhưng nhiều khi, những hạt mầm thơ lại được nảy lên khi đang làm dở dang một bài thơ, vì rất nhiều bài thơ khi anh viết ra là lúc đầu óc trống rỗng, chẳng biết viết gì. Đến khi viết nguệch ngoạc một câu chữ để "mồi", thì những mầm thơ lại nảy ra, giống như ngay lúc cái cây chưa kịp ra lá. Và hành trình cây và mầm cùng nhau lớn.

"Rất nhiều kỹ thuật quan trọng cần phải thành thạo, "sạch nước cản" và tập luyện nhiều các kỹ thuật này trong thời gian đầu làm thơ, nhất là dòng thơ ngắn, thì những kỹ thuật làm thơ là rất quan trọng" - anh tâm niệm - "Thơ lục bát đã có niêm luật, vì thế, tôi sẽ dựa vào niêm luật để phát triển một bài thơ. Còn thơ tự do, thơ ngắn thì tôi nghiên cứu các kỹ thuật khác nhau như là công cụ hỗ trợ, đôi khi chính nhưng công cụ này giúp mình đưa ra được những ý tưởng và hạt mầm thơ. Sau một thời gian, tôi không cần quan tâm tới nữa mà nó là sự tự nhiên, để những rung cảm không bị cản trở".

Anh dẫn chứng về một kỹ thuật quan trọng liên quan đến câu kết của bài thơ ngắn: "Phải làm sao nó bất ngờ với chính mình, phá tan lối đi quán tính của các câu thơ trên và làm đảo lộn mọi thứ, thậm chí, phải phi logic mà lại logic. Nhưng nếu làm thành thạo thì câu kết này có thể ẩn ở bất kỳ ở đâu, như giữa bài thơ hoặc ngay cả khi ở câu đầu".

Với anh, chính sự đơn giản, những hình ảnh đời thường mới đem lại sự rung cảm sâu xa, chạm vào sự rung động bên trong người đọc. Nếu ta nhìn chăm chú vào tách trà uống hàng ngày, chiếc ghế ta ngồi hàng ngày trong bao nhiêu năm, thì chúng ta sẽ thấy những sự vật này gắn kết với chúng ta ra sao, và xảy ra một sợi dây liên hệ ràng buộc. Chúng ta nhìn nó, nhân cách hóa lên và hãy để chúng đầy tính thiền vị. Thông qua đời sống của những thứ thường nhật này, những phép ẩn dụ và những góc nhìn khác nhau, ý tưởng thơ sẽ xuất hiện và tuôn chảy. Còn có chạm vào được sự rung động bên trong người đọc được hay không thì là một sự ngẫu nhiên, phụ thuộc rất lớn vào "gu" thẩm mỹ và tâm thức của họ.

Thơ Trần Lê Khánh, dù là một bài nhiều khổ, nhưng kết cấu thường chỉ dừng lại đúng hai dòng - một khổ, câu sáu, chuyển ý sang câu tám. Thậm chí, khổ hai dòng ấy có thể đứng riêng lẻ để tạo thành sự độc lập riêng biệt cho một bài thơ hoàn chỉnh.

Trần Lê Khánh muốn mọi câu chuyện mình kể cần phải ngắn lại, tiết kiệm thời gian và không gian nhất cho người đọc. Nhưng quan trọng hơn, đây là cách viết sở trường của anh. Với anh, chỉ cần 14 chữ của một cặp lục bát là đã quá dư đất cho việc truyền tải một ý thơ, và quá đủ để anh gieo hết cảm xúc vào đó. Nhưng đây cũng là một thách thức rất lớn mà chỉ có lục bát có thể mang lại. Vừa phải đảm bảo niêm luật, đảm bảo chất thơ, có ngữ cảnh thơ trong một không gian hẹp. Đó là thứ dẫn dụ đến mê hoặc anh trong sự thách thức này.

3. Thơ của Trần Lê Khánh dùng ngữ để tải đạo, tải thiền, tải tư tưởng. Với anh, đó là con đường hai chiều, vì chính tư tưởng thiền và những suy gẫm về "đạo" sẽ giúp làm nảy ra những mầm thơ, từ những vật dụng và hiện tượng rất đỗi bình thường xung quanh chúng ta.

Đường trần đầy khăn gói thánh nhân

Em bóp nhẹ tay cho nắm cơm thở

Mặt của gió chiều hôm dính khói bếp

Vẫn nhân danh ngọn lửa mới qua đời

("Thiện căn" - thơ Trần Lê Khánh)

"Nhưng thơ đẹp ở chỗ là nó không có công thức, nó là sự tự do tuyệt đối, phi khái niệm, nó không có một sứ mệnh gì cả" - anh tâm niệm - "Một bài thơ hay giống như một bông hoa. Chẳng bao giờ ta cần hỏi một bông hoa sứ mệnh của nó là gì, nó có tải đạo hay tải thiền, hay một tư tưởng gì không. Hoa chỉ là hoa, thậm chí nó cũng chẳng phải mang sứ mệnh là phải nở thật đẹp ra, mà đơn giản chỉ là rung rinh dưới gió và nắng. Tôi nghĩ một bài thơ cũng sẽ như thế, cái Đẹp cũng sẽ như thế".

"Tôi đang cởi dần tính nặng triết lý trong thơ và làm cho mọi thứ tự nhiên hơn trong thơ của mình, và như tôi đã nói, thơ không có sứ mệnh phải truyền tải một triết lý. Nhưng ở một mức độ nào đó, tính triết lý sẽ giúp bài thơ đạt độ sâu hơn và nhiều tầng ý nghĩa.".