Lễ hội Azuma Odori 100 năm: Ánh sáng cuối cùng của nghề geisha Nhật Bản

Geisha, biểu tượng trường tồn của văn hóa và nghệ thuật truyền thống Nhật Bản, từ lâu đã đại diện cho sự thanh lịch, tinh tế và bí ẩn của xứ sở hoa anh đào. 

Với những bộ kimono lộng lẫy, lớp trang điểm trắng đặc trưng, đôi môi đỏ rực và những điệu múa uyển chuyển, họ không chỉ là nghệ sĩ mà còn là những người gìn giữ di sản văn hóa cổ truyền.

Tuy nhiên, trong thời đại hiện đại, nghề geisha đang đối mặt với nguy cơ mai một, khi số lượng geisha giảm mạnh và sự quan tâm đến các loại hình nghệ thuật truyền thống dần phai nhạt. Lễ hội Azuma Odori, một sự kiện 100 năm tuổi tại Tokyo (diễn ra hồi cuối tháng 5), là một trong những cơ hội hiếm hoi để công chúng chứng kiến tài năng của các geisha, đồng thời cũng là lời nhắc nhở về một truyền thống đang dần biến mất.

Nguồn gốc và vai trò của geisha trong văn hóa Nhật Bản

Geisha, hay còn gọi là "nghệ giả", nghĩa đen là "người của nghệ thuật", là những nghệ sĩ được đào tạo bài bản về các loại hình nghệ thuật truyền thống như múa, hát, chơi nhạc cụ (như shamisen, shakuhachi, hoặc trống), trà đạo, cắm hoa (ikebana), thơ ca và nghệ thuật trò chuyện.

Nghề geisha xuất hiện từ thế kỷ 17 trong thời kỳ Edo, ban đầu là những nghệ nhân nam (taikomochi) phục vụ giới quý tộc bằng cách kể chuyện, biểu diễn nghệ thuật và tổ chức các buổi trà đạo. Đến đầu thế kỷ 19, geisha nữ dần thay thế và trở thành biểu tượng văn hóa, mang đến những màn trình diễn tinh tế tại các quán trà (chaya) hoặc nhà hàng truyền thống cao cấp (ryotei) cho giới thượng lưu.

Geisha không chỉ đơn thuần là người biểu diễn, mà còn là hiện thân của sự duyên dáng và văn hóa Nhật Bản. Họ được đào tạo qua một quá trình khắt khe, kéo dài nhiều năm, bắt đầu từ giai đoạn maiko (geisha tập sự) khi còn ở độ tuổi 15-20. Các maiko học cách mặc kimono, trang điểm cầu kỳ, chơi nhạc cụ, múa truyền thống, và quan trọng nhất là nghệ thuật giao tiếp để làm hài lòng khách hàng, thường là những doanh nhân giàu có, chính trị gia hoặc tầng lớp quý tộc.

Tuy nhiên, một quan niệm sai lầm phổ biến, đặc biệt ở phương Tây, là geisha liên quan đến mại dâm. Thực tế, geisha là những nghệ sĩ chuyên nghiệp, với sứ mệnh "mại nghệ, không mại dâm". Dù trong lịch sử, một số geisha từng tham gia nghi thức mizuage (bán trinh tiết), nhưng nghi thức này không bắt buộc và đã bị bãi bỏ từ năm 1956 theo Luật chống mại dâm của Nhật Bản.

Sự suy giảm của nghề geisha

Vào những năm 1920, Nhật Bản có khoảng 80.000 geisha, nhưng đến nay, con số này chỉ còn khoảng 600-2.000, tùy theo nguồn thống kê. Sự suy giảm này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm sự thay đổi của xã hội hiện đại, kinh tế trì trệ, và sự mất dần hứng thú với các loại hình nghệ thuật truyền thống.

Trước hết phải nói đến sự thay đổi của xã hội và nền kinh tế. Sau Thế chiến II, Nhật Bản trải qua quá trình hiện đại hóa nhanh chóng, chuyển từ trang phục kimono sang phong cách phương Tây, và các hình thức giải trí hiện đại như âm nhạc đại chúng, điện ảnh, và internet đã dần thay thế các buổi tiệc truyền thống với geisha. Chi phí để mời một geisha tham dự một bữa tiệc rất cao, thường từ 750 USD trở lên cho một buổi, khiến dịch vụ này trở thành xa xỉ đối với nhiều người, ngay cả giới thượng lưu.

Thêm vào đó, sự phát triển của các ngành công nghiệp giải trí hiện đại đã khiến các buổi biểu diễn geisha trở nên kém hấp dẫn so với các hình thức giải trí dễ tiếp cận hơn như karaoke, câu lạc bộ, hay các sự kiện âm nhạc.

Sự suy giảm của nghề này là còn do bởi thiếu hụt thế hệ kế thừa. Quá trình đào tạo để trở thành geisha vô cùng khắc nghiệt, đòi hỏi nhiều năm học tập và rèn luyện. Các cô gái trẻ ngày nay có nhiều lựa chọn nghề nghiệp hấp dẫn hơn, chẳng hạn như làm việc trong các ngành công nghệ, thời trang, hoặc truyền thông, với thu nhập ổn định và ít áp lực hơn. Theo một geisha tên Shiomi, từng làm việc trong ngành IT trước khi chuyển sang nghề geisha, nghề này "không kiếm được nhiều tiền, nhưng cực kỳ thú vị".

Tuy nhiên, không phải ai cũng sẵn sàng từ bỏ sự ổn định tài chính để theo đuổi một nghề đòi hỏi sự hy sinh lớn như vậy. Số lượng maiko mới gia nhập ngành ngày càng ít, và nhiều okiya (nhà geisha) phải đóng cửa vì không có người kế thừa.

Tiếp đó là sự suy giảm của các khu phố geisha (Hanamachi). Các khu phố geisha truyền thống như Gion và Pontocho ở Kyoto, hay Shinbashi và Asakusa ở Tokyo, từng là trung tâm sôi động của văn hóa geisha. Ngày nay, nhiều khu vực này đã suy giảm, với số lượng okiya và geisha giảm mạnh. Tại Tokyo, chỉ còn một số khu vực như Mukojima và Kagurazaka duy trì cộng đồng geisha nhỏ, nhưng không thể so sánh với thời kỳ đỉnh cao. Sự suy giảm này một phần do chi phí duy trì các okiya và đào tạo maiko ngày càng tăng, trong khi nguồn thu nhập từ các buổi tiệc giảm dần.

Thêm nữa là sự hiểu lầm và định kiến về nghề này. Các phương tiện truyền thông phương Tây, đặc biệt là tiểu thuyết và phim Hồi ức của một geisha, đã góp phần tạo ra hình ảnh sai lệch về geisha, khiến nhiều người nhầm lẫn họ với kỹ nữ. Điều này không chỉ làm tổn thương danh tiếng của nghề geisha mà còn khiến giới trẻ Nhật Bản ngần ngại tham gia, vì sợ bị gắn với những định kiến tiêu cực.

Ngoài ra, sự thiếu hiểu biết về vai trò thực sự của geisha trong văn hóa Nhật Bản cũng khiến công chúng, cả trong nước lẫn quốc tế, ít quan tâm đến việc bảo tồn truyền thống này.

Lễ hội Azuma Odori: Ánh sáng cuối con đường

Trong bối cảnh nghề geisha đang dần lụi tàn, lễ hội Azuma Odori là một trong những sự kiện hiếm hoi còn giữ được ánh sáng của truyền thống này. Được tổ chức lần đầu tiên vào năm 1925 tại Nhà hát Shinbashi Enbujo ở Tokyo, lễ hội này kỷ niệm 100 năm vào năm 2025 với quy mô hoành tráng, kéo dài 7 ngày từ 21-27/5 vừa qua. Azuma Odori không chỉ có sự tham gia của cộng đồng geisha Shinbashi mà còn quy tụ các geisha từ 19 khu vực khác trên khắp Nhật Bản, với 14 buổi biểu diễn luân phiên, mang đến những màn trình diễn xa hoa và lộng lẫy.

Tại lễ hội, các geisha biểu diễn những điệu múa truyền thống với quạt giấy, diện những bộ kimono rực rỡ, và thể hiện các kỹ năng nghệ thuật như chơi shamisen, hát, và kể chuyện. Khán giả không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của geisha mà còn có cơ hội tham gia trà đạo và chụp ảnh kỷ niệm. Tuy nhiên, sự kiện này cũng phản ánh sự khan hiếm của geisha, khi số lượng nghệ sĩ tham gia ngày càng giảm và các buổi biểu diễn phải dựa vào cả maiko (geisha tập sự) để duy trì quy mô.

Những nỗ lực thích nghi và bảo tồn

Để tồn tại trong thời đại hiện đại, nhiều geisha đã phải tìm cách thích nghi. Một số geisha ở Tokyo, như Azuha và Seiko ở khu Asakusa, đã chuyển sang biểu diễn tại các sự kiện công cộng, nhà hát, hoặc thậm chí tổ chức tiệc rượu qua Zoom để tiếp cận khách hàng mới. Các khu geisha như Mukojima còn sử dụng mạng xã hội như Instagram để quảng bá hình ảnh và thu hút sự chú ý của công chúng. Một số geisha cũng tham gia giảng dạy các lớp học về nghệ thuật truyền thống, như múa hoặc trà đạo, để truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ.

Các tour du lịch văn hóa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn nghề geisha. Du khách quốc tế, đặc biệt từ Trung Quốc, Hàn Quốc, và phương Tây, ngày càng quan tâm đến trải nghiệm geisha, từ việc xem biểu diễn đến dùng bữa cùng maiko. Giá vé cho các buổi biểu diễn dao động từ 3.000-5.000 yên (495.000-850.000 đồng), giúp mang lại nguồn thu nhập cho cộng đồng geisha. Tuy nhiên, những cơ sở truyền thống như ryotei thường có chính sách "không tiếp khách lần đầu" nếu không có người giới thiệu, khiến việc tiếp cận geisha trở nên khó khăn hơn đối với du khách.

Dù vậy, những nỗ lực này chỉ phần nào làm chậm lại quá trình suy tàn. Nghệ sĩ Chisato Otomo, một vũ công kỳ cựu ở Tokyo, nhấn mạnh rằng rất khó để mời được một geisha thực thụ ngày nay, và nhiều màn trình diễn chủ yếu dựa vào maiko hoặc các nghệ sĩ cách tân để đáp ứng nhu cầu giải trí hiện đại.

Nghề geisha, từng là biểu tượng rực rỡ của văn hóa Nhật Bản, đang đứng trước nguy cơ biến mất trong thời đại hiện đại. Sự suy giảm về số lượng, sự thay đổi trong thị hiếu giải trí, và những thách thức kinh tế đã khiến truyền thống này trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Lễ hội Azuma Odori, với vẻ đẹp lộng lẫy và sự tinh tế của các màn trình diễn, là một lời nhắc nhở về giá trị của geisha, nhưng cũng là một ánh sáng le lói trong bức tranh ảm đạm của một nghệ thuật đang dần lụi tàn. Để bảo tồn di sản này, không chỉ cần những nỗ lực từ cộng đồng geisha mà còn cần sự hỗ trợ từ xã hội và chính phủ Nhật Bản, nhằm khơi dậy sự quan tâm của thế hệ trẻ và gìn giữ một phần không thể thiếu của văn hóa Phù Tang.