“Jaws” - 50 năm vẫn khiến khán giả nín thở

Ngày 20/6/1975, một bộ phim xuất hiện và làm thay đổi lịch sử điện ảnh thế giới. Hàm cá mập, kiệt tác kinh dị của đạo diễn trẻ Steven Spielberg, không chỉ khiến khán giả toàn cầu khiếp sợ trước hình ảnh con cá mập trắng khổng lồ mà còn đặt nền móng cho khái niệm "bom tấn mùa Hè".

Năm 2025, khi Jaws kỷ niệm 50 năm ra mắt, bộ phim vẫn giữ nguyên sức hút, từ các buổi chiếu lại tại rạp đến tái bản đĩa dưới dạng 4K. Âm thanh 2 nốt nhạc ám ảnh của John Williams, góc quay từ tầm nhìn của cá mập, và câu chuyện về lòng dũng cảm đối đầu nỗi sợ hãi đã biến Jaws thành một biểu tượng văn hóa trường tồn.

Khi cá mập trở thành cơn ác mộng

Jaws bắt nguồn từ tiểu thuyết cùng tên của Peter Benchley, xuất bản năm 1974, lấy cảm hứng từ các vụ cá mập tấn công ở bờ biển Jersey năm 1916. Cuốn sách nhanh chóng trở thành hiện tượng, thu hút sự chú ý của Hollywood. Steven Spielberg, khi đó chỉ là một đạo diễn trẻ 27 tuổi với vài tác phẩm đáng chú ý như Duel (1971), được Universal Pictures chọn để chuyển thể tiểu thuyết lên màn ảnh. Đây là bước ngoặt lớn trong sự nghiệp của ông, nhưng cũng là một thử thách đầy rủi ro.

Quá trình sản xuất Jaws gặp vô số khó khăn. Bộ phim được quay tại Martha's Vineyard, Massachusetts (Mỹ), để đảm bảo tính chân thực, nhưng điều này kéo theo những vấn đề kỹ thuật. Mô hình cá mập cơ khí, được gọi là "Bruce" theo tên con cá mập của Spielberg, liên tục hỏng hóc do nước biển làm ăn mòn. Ngân sách ban đầu 4 triệu USD tăng vọt lên 9 triệu USD, và lịch trình quay kéo dài từ 55 ngày lên hơn 150 ngày. Áp lực và sự nghi ngờ từ công chúng đặt Spielberg vào tình thế ngặt nghèo.

Tuy nhiên, chính những hạn chế này đã thúc đẩy sự sáng tạo. Thay vì phô trương hình ảnh cá mập, Spielberg sử dụng góc quay từ tầm nhìn của nó, kết hợp với nhạc nền của John Williams để tạo cảm giác căng thẳng. Kịch bản, được chỉnh sửa bởi Benchley và biên kịch Carl Gottlieb, tập trung vào cuộc chiến giữa con người và thiên nhiên, khắc họa 3 nhân vật chính cảnh sát trưởng Martin Brody, nhà hải dương học Matt Hooper và thợ săn cá mập Quint - những biểu tượng của lòng dũng cảm, trí tuệ và sự bất khuất.

Jaws không chỉ là phim kinh dị, mà còn là câu chuyện về sự sinh tồn và nỗi sợ hãi nguyên thủy của nhân loại.

Kiệt tác từ sự tối giản

Một trong những lý do Jaws trở thành kinh điển là cách Spielberg tạo nên một tác phẩm nghệ thuật xuất sắc về cả kỹ thuật lẫn cảm xúc. Nhạc nền của John Williams, với 2 nốt nhạc đơn giản (E-F), đã trở thành biểu tượng của sự đe dọa. Bản nhạc không chỉ giành giải Oscar Âm nhạc hay nhất mà còn được xem là 1 trong những nhạc nền vĩ đại nhất mọi thời đại. Mỗi khi giai điệu vang lên, khán giả lập tức cảm nhận được sự nguy hiểm đang rình rập, dù cá mập chưa xuất hiện.

Kỹ thuật quay phim của Jaws cũng mang tính cách mạng. Spielberg sử dụng góc quay POV (point-of-view) từ tầm nhìn của cá mập, đặt khán giả vào vị trí con mồi, tạo nên cảm giác hồi hộp hiếm có. Các cảnh quay trên biển thực tế, thay vì trong studio, mang lại sự chân thực mà kỹ xảo thời bấy giờ khó lòng đạt được. Công lao dựng phim của Verna Fields, người cũng giành giải Oscar, giúp duy trì nhịp độ căng thẳng, khiến mỗi khoảnh khắc đều trở nên sống động.

Diễn xuất là một điểm sáng khác của Jaws. Roy Scheider vào vai Martin Brody, một cảnh sát trưởng sợ nước nhưng vẫn dấn thân để bảo vệ cộng đồng. Richard Dreyfuss, trong vai Matt Hooper, mang đến sự thông minh và nhiệt huyết của một nhà khoa học trẻ.

Nhưng ấn tượng nhất là Robert Shaw trong vai Quint, một thợ săn cá mập dày dạn với quá khứ ám ảnh. Phân cảnh Quint kể lại vụ đắm tàu USS Indianapolis, khi hàng trăm thủy thủ bị cá mập tấn công, là 1 trong những khoảnh khắc đáng nhớ nhất lịch sử điện ảnh. Với chỉ vài phút, Quint truyền tải nỗi đau, sự ám ảnh và cả sự bất lực trước thiên nhiên.

Phong cách kể chuyện của Spielberg cũng là yếu tố quyết định thành công của Jaws. Thay vì lạm dụng cảnh bạo lực, ông xây dựng sự căng thẳng dần dần và khiến khán giả lo âu. Cách tiếp cận này đã ảnh hưởng sâu sắc đến các bộ phim kinh dị sau đó, từ Alien (1979) của Ridley Scott đến The Blair Witch Project (1999). Jaws chứng minh rằng đôi khi, nỗi sợ đến từ những gì chúng ta không nhìn thấy.

Từ màn ảnh đến đời thực

Jaws không chỉ thành công về mặt nghệ thuật mà còn tạo ra một hiện tượng văn hóa chưa từng có. Với doanh thu hơn 470 triệu USD toàn cầu, bộ phim trở thành tác phẩm đầu tiên cán mốc 100 triệu USD tại Bắc Mỹ vào mùa Hè năm 1975.

Thành công này đã định hình khái niệm "bom tấn mùa Hè", thúc đẩy Hollywood tập trung phát hành các phim lớn vào tháng 6 và tháng 7. Jaws mở đường cho những kiệt tác sau này như Star Wars (1977), thay đổi cách ngành công nghiệp điện ảnh tiếp thị và phân phối phim.

Bộ phim cũng tạo ra một làn sóng văn hóa đại chúng. Hình ảnh cá mập trắng trở thành biểu tượng của sự nguy hiểm, xuất hiện trên áo thun, áp phích và đồ chơi. Công viên giải trí Universal Studios xây dựng khu vực trải nghiệm Jaws, thu hút hàng triệu du khách.

Di sản của Jaws kéo dài qua nhiều thập kỷ. Bộ phim được Viện Lưu trữ Phim Quốc gia Mỹ lưu giữ năm 2001 vì giá trị văn hóa, lịch sử và thẩm mỹ. Nó truyền cảm hứng cho hàng loạt phim về cá mập như Deep Blue Sea (Biển xanh sâu thẳm, 1999), The Shallows (Vùng nước tử thần, 2016) và The Meg (Cá mập siêu bạo chúa, 2018), dù chưa tác phẩm nào vượt qua được cái bóng của Jaws.

Trên các bảng xếp hạng như IMDb và Rotten Tomatoes, Jaws vẫn nằm trong Top 100 phim kinh điển, được khán giả mọi thế hệ yêu thích.

Tuy nhiên, Jaws cũng để lại hậu quả tiêu cực: Nỗi sợ cá mập lan rộng, dẫn đến "cơn sốt săn cá mập" ở Mỹ và làm suy giảm quần thể cá mập trắng. Peter Benchley, tác giả tiểu thuyết, sau này bày tỏ hối tiếc và trở thành nhà bảo tồn đại dương. Không lâu trước khi qua đời vào năm 2006, Benchley đã nhìn lại Jaws với một chút hối tiếc: "Tôi không bao giờ có thể viết cuốn sách đó vào thời điểm hiện tại. Cá mập không nhắm vào con người và chúng chắc chắn không giữ mối hận thù".

Spielberg cũng thừa nhận ông không lường trước được tác động tiêu cực của bộ phim đối với nhận thức công chúng. Trong một cuộc phỏng vấn với BBC năm 2005, Spielberg chia sẻ: "Tôi thực sự hối tiếc vì cách Jaws đã làm thay đổi cách mọi người nhìn cá mập. Chúng tôi không ngờ rằng bộ phim sẽ tạo ra một nỗi sợ hãi như vậy, và dẫn đến việc săn bắt cá mập quá mức. Nếu có cơ hội làm lại, tôi sẽ cẩn thận hơn trong việc miêu tả chúng".

 Nhưng vượt lên tất cả, nửa thế kỷ sau ngày ra mắt, Jaws vẫn là một kiệt tác điện ảnh, kết hợp hoàn hảo giữa nghệ thuật, kỹ thuật và cảm xúc. Đó không chỉ là một bộ phim, mà còn là một huyền thoại. Và sau 50 năm, Hàm cá mập vẫn khiến chúng ta nín thở.